Temat

Wymagania na poszczególne oceny

Dopuszczająca [2]

Dostateczna [3]

Dobra [4]

Bardzo dobra [5]

Celująca [6]

Uczeń potrafi:

1.       Człowiek w społeczeństwie

- wymienić podstawowe potrzeby człowieka;

- wymienić osoby [podmioty, instytucje], które mają wpływ na rozwój młodego człowieka;

- podać przykłady ról społecznych;

- podać przykłady norm społecznych.

- wymienić podstawowe kategorie potrzeb człowieka;

- podać przykłady oddziaływania rodziny, szkoły i rówieśników na postawy i zachowania jednostki;

- wymienić podstawowe społeczne oczekiwania wynikające z pełnienia roli dziecka i ucznia;

- podać przykłady norm społecznych obowiązujących w wybranych społecznościach, np. w rodzinie, szkole.

- dopasować wskazane potrzeby do właściwych kategorii;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy potrzebami naturalnymi a społecznymi człowieka;

- wyjaśnić znaczenie słowa socjalizacja;

- wyjaśnić, jaką rolę w procesie socjalizacji odgrywa rodzina;

- porównać społeczne oczekiwania dotyczące pełnienia roli dziecka i rodzica oraz ucznia i nauczyciela;

- podać przykłady konfliktu ról społecznych;

- wymienić podstawowe kategorie norm społecznych.

- dostrzec i  przedstawić zależności pomiędzy  procesem zaspokajania potrzeb a rozwojem człowieka;

- przedstawić czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka;

- rozpoznać i dopasować wskazane normy społeczne do właściwych kategorii;

- przedstawić pozytywne i negatywne wzorce zachowań funkcjonujące w swoim środowisku rówieśniczym;

- dokonać autorefleksji, wskazać swoje mocne i słabe strony;

- na wybranych przykładach [tekst, ilustracja] dostrzec konflikt ról społecznych;

- wskazać przyczyny i skutki nieprzestrzegania przez jednostkę norm społecznych.

- przewidzieć konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy normami formalnymi a nieformalnymi;

- na wybranych przykładach dokonać analizy sytuacji, w której dochodzi do konfliktu ról społecznych [wskazać przyczyny, konsekwencje, sposoby rozwiązania problemu];

- przedstawić problem przestrzegania norm społecznych w swoim środowisku [ocena zjawiska, dostrzeganie problemów i zagrożeń, wskazywanie przyczyn i konsekwencji].

2.       Grupy społeczne

- podać przykłady grup społecznych;

- podać przykłady konfliktów społecznych;

- wymienić podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie rówieśniczej i w szkole.

- wymienić podstawowe cechy grup społecznych;

- określić, jakim rodzajem grupy jest grupa koleżeńska;

- wymienić grupy społeczne, do których należy;

- wymienić typowe konflikty występujące w szkole i grupie rówieśniczej;

- podać przykłady postaw/zachowań jednostek wobec konfliktu;

- wymienić podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych.

- rozpoznać poszczególne rodzaje grup społecznych;

- wskazać cechy grupy nastawionej na realizację zadania, typowego dla społeczności uczniowskiej;

- podać przykłady korzyści i zagrożeń wynikających z bycia w grupie;

- podać przykłady zasad efektywnej współpracy;

- wskazać dobre i złe strony poszczególnych postaw wobec konfliktu;

- rozpoznać typowe sposoby rozwiązywania konfliktów;

- wymienić warunki prowadzenia skutecznych negocjacji.

- dopasować właściwe cechy do podanych grup społecznych;

- rozpoznać sytuacje, w których łamane są zasady efektywnej współpracy w grupie;

- porównać konsekwencje przyjęcia określonych postaw wobec sytuacji konfliktowej dla jednostki i społeczeństwa;

- porównać różne sposoby rozwiązywania konfliktów, wskazać ich dobre i złe strony;

- uzasadnić wybór metody rozwiązywania konfliktu społecznego.

- porównać cechy grup nastawionych na realizację różnych typów zadań;

- dokonać analizy konkretnej sytuacji konfliktowej [wskazać strony konfliktu, przejawy, przyczyny i konsekwencje społeczne konfliktu; zaproponować sposoby rozwiązania konfliktu, uzasadnić wybór sposobu rozwiązania konfliktu].

3.       Komunikacja i autoprezentacja

- wymienić podstawowe zasady skutecznej komunikacji;

- odróżnić nadawcę od odbiorcy komunikatu;

- podać przykłady sytuacji, w których młody człowiek powinien zachować się asertywnie [zachować dystans, sprzeciwić się].

- wymienić podstawowe rodzaje komunikacji;

- podać przykłady komunikatów niewerbalnych;

- wymienić czynniki utrudniające wystąpienia publiczne;

- wymienić podstawowe cechy postawy asertywnej.

- wyjaśnić, czym różni się przekaz werbalny od niewerbalnego;

 - wyjaśnić, jaką rolę pełni komunikacja niewerbalna;

- określić nadawcę i odbiorcę przedstawionego  komunikatu;

- wymienić zasady, których należy przestrzegać w wystąpieniach publicznych;

- zastosować w praktyce zasady skutecznej komunikacji, np. w wystąpieniu na forum klasy;

- rozpoznać postawy asertywne oraz postawy uległości, agresji i manipulacji.

- odczytać znaczenie i rolę komunikatów niewerbalnych w zaprezentowanych wystąpieniach publicznych;

- zastosować wybrane komunikaty niewerbalne w wystąpieniu publicznym;

- - wyjaśnić, czym się różni debata od dyskusji;

- dostrzec i opisać przykłady łamania zasad dobrej komunikacji;

- wyjaśnić, czym się różni postawa asertywna od postaw: uległości, agresji i manipulacji.

- stosować w praktyce warunki asertywności.

- dokonać krytycznej analizy przekazu informacyjnego, np. reklamy [wykorzystane środki perswazyjne, przejawy i sposoby manipulacji, wykorzystane komunikaty niewerbalne];

- dokonać krytycznej analizy postaw uznawanych za asertywne pod kątem przestrzegania zasad asertywności;

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] akcję społeczną propagującą postawy asertywne i zasady asertywności.

4.       Życie rodzinne

- podać przykłady więzi łączących członków rodziny;

- wymienić podstawowe oczekiwania społeczne wobec poszczególnych członków rodziny [dzieci, rodziców].

- wymienić cechy rodziny jako grupy społecznej;

- wymienić potrzeby młodych ludzi, które zaspokaja rodzina;

- wymienić rodzaje współczesnych rodzin;

- wymienić podstawowe prawa i obowiązki dziecka w rodzinie;

- wymienić podstawowe wartości kształtujące życie rodzinne;

- wymienić podstawowe problemy zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu współczesnych polskich rodzin.

- wyjaśnić, w jaki sposób rodzina przyczynia się do zaspokajania potrzeb człowieka;

- podać nazwy poszczególnych funkcji rodziny;

- porównać cechy różnych typów rodzin / rozpoznać poszczególne typy rodziny;

- wymienić czynniki sprzyjające zacieśnianiu więzi rodzinnych;

- wymienić instytucje wspierające rodziny w realizacji swoich funkcji oraz formy pomocy rodzinie.

- wskazywać przykłady [rozpoznać sytuacje] realizacji przez rodzinę poszczególnych funkcji;

- rozpoznawać sytuacje nieprawidłowego realizowania przez rodzinę swoich funkcji;

- wyjaśnić, jak na poszczególnych etapach życia jednostki, zmienia się rola rodziny w procesie socjalizacji;

- wskazać zależności pomiędzy systemem wartości a zasadami funkcjonowania rodziny.

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie [projekt społeczny] propagujący na terenie szkoły lub społeczności lokalnej wybrane wartości kształtujące życie rodzinne;

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie propagujące wiedzę na temat instytucji wspierających rodzinę i form pomocy rodzinie.

5.       Edukacja i praca

- wymienić podstawowe zadania szkoły,

- wymienić poszczególne typy szkół tworzących strukturę szkolną w Polsce,

- wymienić podstawowe prawa i obowiązki uczniów,

- wymienić osoby, u których może szukać pomocy, w przypadku naruszenia praw ucznia.

- wymienić funkcje, które pełni szkoła,

- odczytać ze schematu podstawowe informacje dotyczące struktury polskiego szkolnictwa,

- przedstawić różne warianty kontynuowania edukacji po ukończeniu szkoły podstawowej;

- określić, kto tworzy samorząd szkolny,

- wymienić formy organizacji życia szkolnego.

- wymienić działania za pomocą, których szkoła realizuje poszczególne funkcje;

- przedstawić wady i zalety wyboru poszczególnych wariantów dalszej edukacji;

- zaplanować swoją dalszą edukację pod kątem przyszłej aktywności zawodowej [preferencji zawodowych];

- scharakteryzować poszczególne formy życia szkolnego [organizacja, zadania, formy działania],

- rozpoznać przypadki naruszania praw ucznia.

- zhierarchizować funkcje szkoły,

- określić, jaki wpływ na rozwój i przyszłość młodego człowieka wywiera szkoła;

- wyjaśnić, jakich umiejętności oczekuje współczesny rynek pracy;

- wymienić czynniki umożliwiające odniesienie sukcesu edukacyjnego i zawodowego;

- ocenić pracę samorządu szkolnego / podejmowane przez niego działania i formy pracy;

- ocenić i uzasadnić swoją aktywność [pracę] w ramach samorządu szkolnego.

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie propagujące ideę samorządności uczniowskiej;

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie informujący społeczność szkolną, o sposobach dochodzenia swoich praw w szkole.

6.       Ekonomia na co dzień

- odróżnić dochody rodziny od wydatków;

 - wymienić podstawowe wydatki i źródła dochodów typowego gospodarstwa domowego;

- wymienić podstawowe prawa przysługujące konsumentowi.

- wymienić podstawowe zasady konstruowania budżetu domowego;

- wymienić rodzaje źródeł dochodów gospodarstwa domowego;

- wymienić podstawowe zasady prawidłowo skonstruowanego budżetu domowego;

- podać przykłady łamania praw konsumenta;

- wypełnić typowy formularz reklamacyjny.

- ocenić [uzasadnić ocenę], czy zaprezentowany budżet gospodarstwa domowego jest prawidłowo skonstruowany;

- wymienić przyczyny powstawania deficytu w budżecie domowym;

- opisać strukturę typowego budżetu domowego;

- napisać reklamację;

- wymienić instytucje chroniące prawa konsumenta;

- wymienić podstawowe zasady, którymi powinien kierować się świadomy konsument.

- zaprojektować działania służące ograniczeniu wydatków budżetu domowego;

- wyjaśnić, jak przestrzeganie zasad świadomego konsumenta wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa domowego.

- na wybranych przykładach ocenić ofertę handlową [przydatność w gospodarstwie domowym, jakość, cena, konkurencyjność]. 

Podsumowanie i test

1.       Czym są prawa człowieka?

- podać przykłady praw przysługujących dzieciom;

- podać przykłady praw i wolności człowieka;

- wymienić główne funkcje praw i wolności człowieka;

- podać, kto i kiedy uchwalił Powszechną Deklarację Praw Człowieka;

- podać, kto i kiedy uchwalił Konwencję Praw Dziecka;

- podać przykłady łamania praw dziecka;

- podać przykłady działań podejmowanych przez UNICEF.

- wymienić cechy praw i wolności człowieka;

- wyjaśnić, na czym polega szczególne znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka;

- wymienić prawa zawarte w Konwencji Praw Dziecka;

- rozwinąć skrót UNICEF

- przedstawić historię koncepcji praw i wolności człowieka;

- wyjaśnić, znaczenie poszczególnych cech praw i wolności człowieka.

- wyjaśnić, w jaki sposób młodzi ludzie mogą włączyć się w działania prowadzone przez UNICEF;

- zaprezentować* wybraną formę aktywności UNICEFU.

2.       Katalog praw człowieka

- wymienić przykłady konstytucyjnych praw i wolności człowieka.

- podać przykłady praw pierwszej, drugiej i trzeciej generacji;

- podać przykłady praw i wolności osobistych, politycznych oraz socjalnych, kulturalnych i ekonomicznych zagwarantowanych w Konstytucji RP;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy prawami pierwszej, drugiej i trzeciej generacji;

- rozpoznać przykłady łamania praw i wolności człowieka;

- uzasadnić konieczność funkcjonowania systemu ochrony praw i wolności człowieka.

- wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa system ochrony praw człowieka.

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] kampanię społeczną propagującą ideę ochrony praw i wolności człowieka.

3.       Ochrona praw człowieka

- podać przykłady łamania praw człowieka we współczesnym świecie;

- wymienić instytucje chroniące prawa człowieka w Polsce.

- podać przykłady spraw, z którymi można zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka;

- podać przykłady organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną praw i wolności człowieka;

- podać przykłady działań podejmowanych przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż.

- przedstawić zagrożenia wynikające z łamania praw i wolności człowieka;

- wymienić przyczyny łamania praw człowieka;

- wyszukać w mediach opisy sytuacji, w których łamane są prawa człowieka.

- porównać poziom przestrzegania praw człowieka w państwach globalnego Południa i globalnej Północy;

- ocenić [uzasadnić] poziom przestrzegania praw człowieka w Polsce.

- przedstawić i ocenić poziom przestrzegania i ochrony praw i wolności człowieka w wybranym państwie świata;

- zaprezentować* działalność wybranej organizacji międzynarodowej na rzecz ochrony praw i wolności człowieka.

4.       Bezpieczeństwo nieletnich

- podać przykłady zagrożeń wynikających z korzystania z cyberprzestrzeni;

- podać przykłady pozytywnego i negatywnego wykorzystania internetu przez młodych ludzi.

- określić, kogo w świetle polskiego prawa, nazywamy nieletnim;

- wymienić podstawowe zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich;

- wymienić korzyści i  zagrożenia wynikające z korzystania z interenetu

- wskazać formy cyberprzemocy.

- określić podstawowe zasady bezpiecznego korzystania z internetu;

- przedstawić wady i zalety aktywności na forach społecznościowych.

- wyjaśnić, jak skutecznie można się chronić przed zagrożeniem cyberprzemocą

- zaplanować [przeprowadzić/ wziąć aktywny udział] działanie na rzecz promowania wśród rówieśników zasad prawidłowego korzystania z internetu.

5.       Służby ochrony prawa

- wymienić przykłady działań policji;

- podać przykłady, innych niż policja, służb porządkowych w Polsce,

- podać przykłady działań straży miejskiej.

- wymienić główne zadania policji;

- wymienić główne prawa przysługujące policjantom;

- wymienić prawa przysługujące nieletnim w kontakcie z policjantem;

- wymienić rodzaje służ mundurowych w Polsce.

- odszukać informacje o prawach przysługujących ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym.

- wymienić zadania poszczególnych służb mundurowych w Polsce;

- wymienić główne prawa przysługujące ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym;

-uzasadnić konieczność znajomości przysługujących nam praw;

- wyjaśnić, gdzie należy szukać pomocy w przypadku występowania przemocy domowej

- uzasadnić konieczność reagowania w przypadku występowania przemocy domowej, przemocy rówieśniczej;

-zinterpretować przepisy prawa dotyczące działania służ porządkowych.

- zaplanować działanie [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] propagujące konieczność [skuteczne formy] przeciwdziałania przemocy domowej [przemocy w grupie rówieśniczej / przemocy w szkole].

Podsumowanie i test

1.       Czym jest samorząd?

- określić, kto tworzy samorząd uczniowski;

- podać przykłady działań samorządu uczniowskiego;

- wymienić podstawowe jednostki podziału terytorialnego państwa polskiego;

- określić, w której gminie, powiecie i województwie mieszka.

- wymienić rodzaje samorządów działających w Polsce;

- podać przykłady samorządów zawodowych;

- podać przykłady działań samorządu terytorialnego;

- odszukać na mapie województwo, w którym mieszka;

- rozpoznać herb miejscowości, w której mieszka;

- odszukać informacje na temat osób pełniących najważniejsze funkcje w swojej gminie.

- wyjaśnić, w jakim celu tworzone są samorządy zawodowe;

- wyjaśnić, w czym przejawia się zasada decentralizacji władzy publicznej w Polsce;

- wymienić organy samorządów terytorialnych w Polsce;

- określić, jaki charakter ma gmina, w której mieszka;

- rozpoznać herb województwa, w którym mieszka;

- podać imiona i nazwiska osób pełniących aktualnie najważniejsze funkcje w swojej gminie.

- uzasadnić konieczność, angażowania się w życie lokalnej społeczności;

- wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa samorząd terytorialny;

- wyjaśnić, czym się różni gmina wiejska, od gminy miejsko-wiejskiej i miejskiej;

- wymienić organy państwa, które mogą ingerować [kontrolować] działania władz samorządowych.

- zaprezentować* swoją gminę: historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach;

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] działanie na rzecz swojej społeczności lokalnej.

2.       Gmina – podstawowa jednostka samorządu

- wymienić organy gminy, w której mieszka;

- podać przykłady spraw załatwianych w urzędzie gminy;

- określić, gdzie znajduje się urząd gminy, w której mieszka.

- wymienić podstawowe zadania gminy;

- odróżnić organy uchwałodawcze od organów wykonawczych gminy;

- podać sposób wyłaniania władz gminy;

- podać przykłady spraw rozstrzyganych w referendum gminnym.

- wymienić podstawowe uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych gminy;

- wymienić zasady przeprowadzania wyborów do władz gminy;

- podać przykłady zadań własnych i zleconych gminy;

- wymienić źródła finasowania gminy;

- podać przykłady wpływu mieszkańców na życie gminy;

- wyjaśnić pojęcie budżet obywatelski;

- wyszukać informacje na temat przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy, miasta.

- do poszczególnych rodzajów gminy dopasować odpowiadające im organy;

- zinterpretować przepis prawa dotyczący organizacji referendum gminnego;

- wyjaśnić, jaką rolę w budżecie gminy odgrywają środki uzyskiwane z funduszy unijnych;

- uzasadnić konieczność angażowania się mieszkańców w rozwiązywanie problemów gminy i działalność organów gminy;

- wyjaśnić, w jaki sposób działalność samorządu gminnego przyczynia się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego;

- podać przykłady działania młodzieżowej rady gminy.

- wyszukać informacje na temat realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych z budżetów obywatelskich;

- przygotować kampanię wyborczą do młodzieżowej rady gminy;

- uczestniczyć w pracach młodzieżowej rady gminy;

- zareklamować / promować na forum szkoły ideę młodzieżowej rady gminy;

- zaprezentować strukturę budżetu swojej gminy [wykres, tabela, prezentacja multimedialna].

3.       Powiat i województwo

- wymienić organy powiatu i województwa;

- podać przykłady spraw załatwianych w starostwie powiatowym i urzędzie marszałkowskim;

- określić, gdzie znajdują się władze powiatu i województwa, w których mieszka.

- wymienić podstawowe zadania samorządu powiatowego i wojewódzkiego;

- odróżnić organy uchwałodawcze od organów wykonawczych powiatu i województwa;

- podać sposób wyłaniania władz samorządowych powiatu i województwa;

- podać przykłady spraw rozstrzyganych w referendum lokalnym.

- wymienić podstawowe uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych powiatu i województwa;

- zinterpretować przepis prawa dotyczący przeprowadzania wyborów do władz uchwałodawczych powiatu i województwa.

- porównać strukturę i sposób powoływania władz samorządowych gminy, powiatu i województwa.

- przedstawić strukturę polityczną sejmiku swojego województwa;

- zaprezentować* swój powiat lub województwo [historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach].

4.       Obywatele a władza samorządowa

- podać przykłady spraw załatwianych przez urząd gminy, starostwo powiatowe, urząd marszałkowski;

- odszukać stronę internetową własnego urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego .

- sporządzić wykaz spraw, które można załatwić w gminie za pomocą ePUAP;

- wymienić podstawowe zasady postępowania etycznego w pracy administracji publicznej;

- wyjaśnić pojęcie korupcja;

- wymienić praw przysługujące obywatelowi w urzędzie;

- wypełnić wniosek o wydanie dowodu osobistego.

- odszukać informacje zamieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej;

- wyjaśnić, jaki rodzaj informacji zamieszcza się w BIP;

- rozpoznać przypadki łamania praw obywateli w urzędzie.

- wyjaśnić, dlaczego należy przestrzegać zasad etycznego postępowania urzędników administracji;

- wskazać działania, które może podjąć obywatel w przypadku łamania jego praw w urzędzie;

- uzasadnić konieczność aktywności obywatelskiej dla prawidłowego funkcjonowania społeczności lokalnej;

- zaprezentować strukturę organizacyjną swojego urzędu gminy.

- zaplanować [przeprowadzić na forum szkoły] kampanię społeczną promującą zasady etycznego postępowania urzędników administracji [przeciwdziałającą zjawisku korupcji; nepotyzmu];

- zorganizować debatę / dyskusję [wziąć aktywny udział w debacie/ dyskusji] na temat przyczyn i skutków zjawiska korupcji i [lub] nepotyzmu w życiu publicznym;

- zaprojektować inicjatywę, która może być sfinansowana w ramach budżetu obywatelskiego.

Podsumowanie i test

1.       Naród i ojczyzna

- podać przykłady polskiego dziedzictwa narodowego;

- podać przykłady więzi łączących polską wspólnotę narodową,

- wymienić i rozpoznać polskie symbole narodowe;

- nazwać swoją dużą i mała ojczyznę;

- rozpoznać Narodowe Święto Niepodległości i Święto Narodowe Trzeciego Maja.

- wymienić główne czynniki kształtujące polską tożsamość narodową;

- wyjaśnić pojęcie ojczyzna;

- opisać polskie symbole narodowe;

- wymienić sytuacje, w których używa się polskich symboli narodowych;

- wymienić najważniejsze polskie święta narodowe;

- przedstawić zasady prawidłowego zachowania w trakcie uroczystości państwowych, świąt narodowych, wobec symboli narodowych.

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy wspólnotą narodową i wspólnotą etniczną;

- wyjaśnić, jakie znaczenie dla współczesnego młodego człowieka ma tożsamość narodowa;

- przedstawić historię polskich symboli narodowych;

- wymienić różne rodzaje tożsamości społecznych.

- uzasadnić, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe - wyjaśnić, w jaki sposób historia kształtowała polską tożsamość narodową,

- do podanych świat narodowych dopasować odpowiadające im wydarzenia historyczne,

- przedstawić negatywne i pozytywne aspekty funkcjonowania społeczeństw wieloetnicznych/ narodowych,

- wyjaśnić, z czego mogą wynikać trudności w utrzymaniu polskiej tożsamości narodowej.

- wyjaśnić, jak i dlaczego, jak zmieniały się na przestrzeni dziejów polskie symbole narodowe,

- przedstawić wybrany problem etniczny / narodowy współczesnego świata*,

- zaprezentować wybrany element polskiego dziedzictwa narodowego*;

- przedstawić czynniki utrudniające i ułatwiające prawidłową komunikację pomiędzy różnymi grupami etnicznymi / narodowymi.

2.       Obywatelstwo i narodowość

- wymienić podstawowe prawa i obowiązki obywatela RP;

- podać przykłady cnót /wartości obywatelskich;

-  wymienić postaci najwybitniejszych Polaków XX i XXI wieku.

- odróżnić [rozpoznać na przykładach] pojęcie narodowość od obywatelstwa;

- wymienić więzi łączące obywatela i państwo;

- wymienić podstawowe sposoby nabycia obywatelstwa polskiego;

- wyjaśnić, na czym polega zasada krwi;

- wymienić cechy dobrego obywatela.

- rozpoznać różne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy obywatelstwem a narodowością;

- wymienić konstytucyjne prawa i obowiązki obywatela RP;

- wyjaśnić, jaki wpływ ma państwo na kształtowanie więzi narodowych.

- porównać różne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego;

- uzasadnić konieczność przestrzegania cnót/wartości obywatelskich we współczesnym państwie demokratycznym;

- przedstawić konsekwencję odrzucenia wartości w życiu publicznym.

- zaprezentować* wzorzec obywatela polskiego; wybór postaci uzasadnić, odwołując się do jego cnót, postaw, działań, osiągnięć.

3.       Czym jest patriotyzm?

- podać przykłady postaw patriotycznych i działań na rzecz dobra Ojczyzny;

- podać przykłady postaw patriotycznych wśród współczesnej młodzieży.

- wyjaśnić pojęcie patriotyzm;

- wymienić przejawy patriotyzmu lokalnego i gospodarczego.

- uzasadnić potrzebę patriotyzmu we współczesnym świecie;

- porównać postawy patriotyczne dawniej i dzisiaj.

- wskazać zalety i wady postaw określanych jako patriotyzm gospodarczy;

 - wskazać zalety i wady postaw uznawanych współcześnie za przejawy patriotyzmu, np. kibicowanie na zawodach sportowych.

- podjąć na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania służące propagowaniu postaw patriotycznych [zaplanować, aktywnie uczestniczyć];

- podjąć działania sprzyjające rozwojowi lokalnej społeczności [zaplanować, aktywnie uczestniczyć].

4.       Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

- podać przykłady mniejszości etnicznych i narodowych we współczesnej Polsce;

- wymienić podstawowe grupy cudzoziemców przebywających w Polsce.

- wymienić podstawowe prawa przysługujące mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce,

- wyjaśnić pojęcie Polonia,

- odczytać z mapy, gdzie znajdują się największe skupiska mniejszości etnicznych i narodowych w Polsce;

- odczytać z mapy, gdzie współcześnie znajdują się największe skupiska Polonii.

- wymienić zamieszkujące Polskę mniejszości narodowe i etniczne, oraz grupę posługującą się językiem regionalnym;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy mniejszościami narodowymi i etnicznymi w Polsce a cudzoziemcami;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy pojęciami: imigranci i uchodźcy;

- wymienić podstawowe prawa przysługujące uchodźcom w Polsce;

- wymienić związki łączące Polonię z Polską.

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy mniejszością narodową a mniejszością etniczną;

- wymienić kryteria, które decydują w Polsce o uznaniu danej społeczności za mniejszość narodową lub etniczną;

- wymienić główne czynniki, które zadecydowały o powstaniu Polonii;

- uzasadnić konieczność szczególnej ochrony prawnej mniejszości narodowych i etnicznych.

- zaprezentować* historię, kulturę, formy organizacji wybranej mniejszości narodowej lub etnicznej w Polsce

5.       Tolerancja i przejawy ksenofobii

- podać przykłady /  rozpoznać przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu;

- rozpoznać postawy tolerancyjne i braku tolerancji.

- wyjaśnić pojęcia: ksenofobia, rasizm, szowinizm;

- wyjaśnić pojęcie tolerancja;

- odróżnić postawę tolerancyjną od postawy bezkrytycznej akceptacji;

- podać przykłady stereotypów.

- wyjaśnić pojęcie stereotyp;

- wymienić cechy stereotypu;

- wyjaśnić, w jaki sposób można przeciwstawiać się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityzmowi.

- porównać postawę patriotyczną i nacjonalistyczną;

- uzasadnić słuszność postawy tolerancyjnej.

- uzasadnić potrzebę przeciwstawiania się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityzmowi;

- przedstawić społeczne konsekwencje stereotypizacji.

- podjąć na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania sprzyjające kształtowaniu

postawy otwartości, akceptacji i tolerancji wobec odmienności etnicznych, religijnych i kulturowych.

Podsumowanie i test

1.       Państwo i demokracja

- podać przykłady działań władzy państwowej;

- wymienić podstawowe cechy państwa;

- wymienić nazwy współczesnych reżimów politycznych [demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm].

- wyjaśnić, co to znaczy, że państwo jest suwerenne;

- wymienić podstawowe funkcje państwa;

- podać przykłady realizacji zasady przedstawicielstwa;

- wymienić podstawowe cechy państwa demokratycznego.

- - wymienić podstawowe formy demokracji bezpośredniej;

- wyjaśnić, czym się różni demokracja bezpośrednia od pośredniej;

- wymienić korzyści, jakie daje obywatelom ustrój demokratyczny;

- wymienić podstawowe cechy autorytaryzmu i totalitaryzmu;

- dopasować działania władzy państwowej do poszczególnych funkcji państwa;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy monarchią a republiką.

- wskazać wady i zalety demokracji bezpośredniej i pośredniej;

- wskazać na mapie Europy monarchie i republiki;

- podać przykłady współczesnych państwa autorytarnych;

- podać przykłady współczesnych i historycznych państw totalitarnych.

- zaprezentować* sytuację człowieka w państwie totalitarnym

- porównać pozycję obywatela w państwie demokratycznym oraz państwie autorytarnym i totalitarnym.

2.       Polska państwem demokratycznym

- wymienić główne rodzaje władzy państwowej;

- wymienić organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w Polsce;

- podać nazwę ustawy zasadniczej.

- wymienić podstawowe zasady ustroju Polski;

- wyjaśnić, na czym polega zasady: konstytucjonalizmu, przedstawicielstwa i trójpodziału władzy;

- wymienić źródła powszechnie obowiązującego prawa w Polsce;

- wymienić szczególne cechy konstytucji.

- wymienić rozdziały Konstytucji RP;

- wyjaśnić, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny;

- wyjaśnić, czym jest preambuła;

- wyjaśnić, na czym polegają zasady: pluralizmu politycznego, republikańskiej formy rządu, państwa prawa;

- wymienić wartości, do których odwołuje się preambuła Konstytucji;

- odszukać w Konstytucji RP przepisy dotyczące wskazanych kwestii;

- wyjaśnić, czego dotyczyły referenda ogólnokrajowe przeprowadzone po 1989 roku.

- wyjaśnić, jakich spraw może dotyczyć referendum ogólnokrajowe;

- dokonać interpretacji przepisu Konstytucji RP dotyczącego referendum ogólnokrajowego;

- przedstawić główne zasady nowelizacji Konstytucji RP.

- wyjaśnić, dlaczego zasady konstytucjonalizmu, przedstawicielstwa, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego, państwa prawa są fundamentem ustroju demokratycznego;

- wskazać wady i zalety republikańskiej formy rządów;

- przedstawić historię polskiego konstytucjonalizmu.

3.       Sejm i Senat RP

- wymienić organy władzy ustawodawczej;

- wymienić główną funkcję Sejmu i Senatu;

- określić, z kogo składa się Sejm i Senat;

- podać zasadę zgodnie, z którą formowany jest Sejm i Senat;

- podać przykład partii politycznej działającej w Polsce.

- określić, z ilu posłów składa się Sejm, a z ilu Senat;

- wymienić najważniejsze kompetencje Sejmu i Senatu;

- wyjaśnić, na czym polega zasada przedstawicielstwa;

- wyjaśnić, w jaki sposób podejmowane są decyzje w Sejmie i Senacie;

- wymieć zasady, według, których odbywają się wybory do Sejmu i Senatu;

- wymienić partie polityczne, których przedstawiciele zasiadają w Sejmie bieżącej kadencji.

- określić, z kogo składa się Zgromadzenie Narodowe;

- podać przykład sytuacji, w której Sejm i Senat obradują jako Zgromadzenie Narodowe;

- wyjaśnić zasady, według, których odbywają się wybory do Sejmu i Senatu;

- wyjaśnić pojęcie immunitet;

- wymienić główne etapy procesu ustawodawczego;

- wyjaśnić, co jest głównym celem działalności partii politycznej.

- porównać zasady wyborów do Sejmu i Senatu;

- porównać rolę Sejmu i Senatu w procesie ustawodawczym;

- wyjaśnić, jaką rolę w procesie ustawodawczym posiada Prezydent RP;

- wyjaśnić pojęcia: mandat, komisje sejmowe, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów,

- wyjaśnić, jakie znaczenie w państwie demokratycznym ma aktywność wyborcza obywateli;

- wskazać skutki, jakie niesie dla państwa i społeczeństwa niska frekwencja wyborcza.

- zaprezentować*  wybraną polską partię polityczną [struktura organizacyjna, program, działalność, wartości].

4.       Prezydent i Rada Ministrów

- wymienić organy władzy wykonawczej w Polsce;

- podać imię i nazwisko urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów;

- określić sposób powoływania Prezydenta RP;

- podać przykład uprawnienia Prezydenta RP.

- przedstawić główne zasady wyboru Prezydenta RP;

- wymienić podstawowe kompetencje Prezydenta RP;

- wymienić podstawowe kompetencje Rady Ministrów.

- uporządkować kompetencje Prezydenta RP [polityka wewnętrzna, polityka zagraniczna];

- omówić główne zasady procedury tworzenia rządu;

- przedstawić podstawowe fakty dotyczące życiorysu politycznego urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów.

- wyjaśnić, na czym polega kontrola polityczna Sejmu nad Radą Ministrów;

- wyjaśnić na czym polega zasada kontrasygnaty;

- przedstawić główne zadania wskazanych ministerstw;

- wymienić Prezydentów RP po 1989 r.

- zaprezentować* zadania i zakres działań wybranego ministerstwa;

- na podstawie zgromadzonych informacji, wyjaśnić, w jaki sposób działania wskazanych ministerstw wpływają na życie przeciętnej polskiej rodziny.

5.       Sądy i trybunały

- podać przykłady spraw, z którymi człowiek może zwrócić się do sądu;

- wymienić rodzaje sądów w Polsce.

- wymienić główne zasady postępowania sądowego;

- wymienić nazwy trybunałów działających w Polsce;

- określić główne zadanie Trybunału Konstytucyjnego;

- wyjaśnić, czym zajmują się sądy administracyjne.

- rozpoznać główne zasady postępowania sądowego,

- wyjaśnić, na czym polega zasada niezależności sądów;

- wyjaśnić, na czym polega zasada niezawisłości sędziów;

- wyjaśnić, jaką rolę pełnią sędziowie w procesie sądowym;

- wymienić strony postępowania sądowego [postepowanie karne i cywilne].

- wymienić zasady gwarantujące niezawisłość sędziów,

- wyjaśnić, znaczenie zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego;

- wyjaśnić, w jaki sposób realizowana jest zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego,

- wyjaśnić rolę Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dla ochrony zasady państwa prawa.

- omówić strukturę i hierarchię sądów w Polsce;

- zaprezentować strukturę organizacyjną sądu rejonowego;

- zająć stanowisko w sprawie roli ławników w procesie sądowym [zbudować argumenty i kontrargumenty].

6.       Organizacje pozarządowe

- podać przykłady organizacji pozarządowych;

- podać przykłady działań wolontariuszy.

- podać przykłady realizacji prawa do swobodnego zrzeszania się;

- odszukać przykłady stowarzyszeń i fundacji działających w swoim środowisku lokalnym;

- podać przykłady działań podejmowanych przez związki zawodowe;

- wymienić cechy wolontariatu.

- wyjaśnić pojęcia: fundacja i stowarzyszenie;

- wyjaśnić, jak rolę pełnią związki zawodowe;

- uzasadnić konieczność angażowania się w działania organizacji pozarządowych;

- przedstawić korzyści wynikające z pracy w wolontariacie;

- wymienić główne organizacje młodzieżowe działające w Polsce.

- wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa zasada swobodnego zrzeszania się;

- wyjaśnić różnicę pomiędzy fundacją a stowarzyszeniem;

- wyjaśnić, czym jest organizacja pożytku publicznego i w jaki sposób można wspomóc jej działalność.

- aktywnie uczestniczyć w działaniach na rzecz wspierania innych ludzi, rozwoju środowiska lokalnego [aktywność w organizacjach pozarządowych, praca w wolontariacie];

- zaprezentować* wybraną organizację pozarządową [misja, wartości, cele, formy działania, struktura organizacyjna, znaczenie dla środowiska];

- przedstawić historię NSZZ ”Solidarność”;

- zaplanować działalność i strukturę organizacyjną dowolnego stowarzyszenia.

7.       Media i opinia publiczna

- podać przykłady środków masowego przekazu;

- podać przykłady pracy dziennikarzy;

- odszukać w środkach masowego przekazu przykłady reklam.

- podać główne cechy środków masowego przekazu;

- podać główne cechy opinii publicznej;

- wymienić główne funkcje mediów;

- podać przykłady mediów społecznościowych;

- odczytać, zilustrowane w prostej formie, wyniki wskazanego sondażu opinii publicznej;

- wymienić główne funkcje reklamy.

- odczytać cel wskazanej kampanii społecznej;

- wskazać pozytywne i negatywne aspekty funkcjonowania mediów społecznościowych;

- wymienić główne zasady etyki dziennikarskiej;

- odszukać w tekście publicystycznym fakty i opinie;

- wymienić podstawowe sposoby perswazji / manipulacji stosowane w mediach.

- dostrzec środki perswazji / manipulacji zastosowane we wskazanej reklamie;

- wyjaśnić, jaką rolę pełni opinia publiczna [sondaże opinii publicznej] w państwie demokratycznym;

- uzasadnić konieczność przestrzegania zasad etyki dziennikarskiej;

- odszukać przykłady łamania etyki dziennikarskiej;

- uzasadnić konieczność oddzielania faktów od opinii.

- wyjaśnić, w jaki sposób należy strzec się przed manipulacją stosowaną w reklamach;

- dokonać krytycznej analizy wybranej reklamy;

- zaplanować [przeprowadzić / wziąć aktywny udział] kampanię reklamową [kampanię społeczną].

Podsumowanie i test

1.       Organizacje międzynarodowe

- rozwinąć skrót ONZ;

- rozwinąć skrót NATO;

- podać przykłady działań podejmowanych przez ONZ;

- podać przykłady działań podejmowanych przez NATO.

- wymienić, główne cele i zadania ONZ;

- wymienić główne cele i zadania NATO;

- rozpoznać przejawy realizacji przez państwo polityki zagranicznej;

- wymienić główne organy ONZ.

- wyjaśnić, jaką rolę pełnią ambasadorzy i konsulowie;

- wyjaśnić, jakie są główne cele polityki zagranicznej państwa;

- określić, kiedy powstało ONZ i kiedy powstało NATO;

- wyjaśnić, czym zajmuje się Rada Bezpieczeństwa ONZ;

-wyjaśnić pojęcie misja pokojowa ONZ, - wymienić przykłady aktywności Polski w ONZ i NATO.

- wyjaśnić, czym różni się ONZ od innych organizacji międzynarodowych;

- wyjaśnić, jaka rolę odgrywa NATO w polityce obronnej państwa polskiego;

- wymienić nazwy, innych niż ONZ i NATO, organizacji międzynarodowych, do których należy Polska.

- zaprezentować* wybraną misję pokojową ONZ, w której brały udział/biorą wojska polskie [cele, zadania, historia misji, charakterystyka konfliktu, udział wojsk polskich, geografia polityczna],

- wskazać na mapie państwa członkowskie NATO.

2.       Unia Europejska

- wymienić rok, w którym Polska przystąpiła do Unii Europejskiej;

- wymienić państwa sąsiadujące z Polską, które należą do Unii Europejskiej.

- określić, kiedy i gdzie podpisano traktat o powstaniu Unii Europejskiej;

- wymienić imiona i nazwiska Ojców założycieli zjednoczonej Europy;

- wymienić główne przyczyny integracji europejskiej,

- wymienić główne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej;

.

- wymienić główne etapy integracji europejskiej;

- wskazać na mapie państwa członkowskie Unii Europejskiej;

- odszukać informacje o życiorysie politycznym Ojców założycieli zjednoczonej Europy;

- wyjaśnić główne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej;

- podać nazwy głównych organów Unii Europejskiej;

- wymienić imiona i nazwiska Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej.

- podać podstawowe kompetencje głównych organów Unii Europejskiej,

- przedstawić wady i zalety procesu integracji europejskiej,

- zaprezentować sylwetki polityczne Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej.

- zaprezentować* wybrane problemy [osiągnięcia] Unii Europejskiej;

- zaprezentować* wybrane państwa członkowskie Unii Europejskiej [historia, kultura, demografia, ekonomia, itp.]

- zaplanować [zorganizować / aktywnie uczestniczyć] Dzień Europy w szkole.

3.       Polska w Unii Europejskiej

- podać przykłady praw/korzyści, które nabyli obywatele polscy po wejściu Polski do Unii Europejskiej,

- podać rok, w którym Polska przystąpiła do Unii Europejskiej.

- wyjaśnić, w jaki sposób nabywa się obywatelstwo Unii Europejskiej,

- wymienić prawa wynikające z obywatelstwa Unii Europejskiej,

- wymienić nazwy funduszy unijnych, z których korzysta Polska.

- podać informacje dotyczące głównych etapów integracji Polski z Unią Europejską [referendum ratyfikacyjne];

- podać przykłady wykorzystania funduszy unijnych;

- wyjaśnić, na czym polega Europejski Rynek Wewnętrzny.

- ocenić proces integracji Polski z Unią Europejską - przedstawić korzyści i zagrożenia;

- wyjaśnić, na jakich zasadach funkcjonuje Strefa Schengen;

- przedstawić korzyści wynikające z przynależności Polski do Strefy Schengen.

- zaprezentować* inwestycje gminne, finansowane ze środków unijnych;

- zaprezentować* wybraną inicjatywę unijną dotyczącą młodzieży.

4.       Problemy współczesnego świata

- wymienić przykłady ilustrujące proces globalizacji;

- podać przykłady pomocy humanitarnej.

- wskazać, na podstawie mapy, państwa globalnej Północy i globalnego Południa;

- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa;

- podać przykłady globalizacji ekonomicznej i kulturowej współczesnego świata.

- podać przykłady ilustrujące dysproporcję rozwojową pomiędzy państwami globalnego Południa i globalnej Północy;

- podać przykłady zależności pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa;

- uzasadnić konieczność udzielania pomocy humanitarnej.

- podać przyczyny dysproporcji rozwojowych współczesnego świata;

- wymienić korzyści i zagrożenia wynikające z procesu globalizacji;

- wyjaśnić, dlaczego pomoc dla państw biednego Południa jest często nieskuteczna;

- wyjaśnić pojęcia Grupa G7.

- zaprezentować* działania wybranej organizacji pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy humanitarnej; 

- zorganizować debatę / dyskusję [wziąć aktywny udział w debacie / dyskusji] dotyczącą sposobów udzielania efektywnej pomocy społecznościom globalnego Południa;

- zaprezentować* problemy wybranego państwa globalnego Południa.

5.       Konflikty zbrojne na świecie

- podać przykłady działań terrorystycznych;

- podać przykłady konfliktów międzynarodowych.

- podać przykłady organizacji międzynarodowych zajmujących się rozwiązywaniem konfliktów i walką z terroryzmem;

- wymienić skutki długotrwałych konfliktów międzynarodowych.

- na wybranych przykładach przedstawić przyczyny współczesnych konfliktów międzynarodowych;

- wymienić skutki rozwoju terroryzmu we współczesnym świecie;

- wymienić cechy ludobójstwa.

- przedstawić różne rodzaje terroryzmu;

- wyjaśnić, dlaczego walka z terroryzmem jest trudna i często nieskuteczna.

- zaprezentować* wybrany konflikt międzynarodowy [lokalizacja konfliktu na mapie, strony konfliktu, przyczyny i formy konfliktu, sposoby rozwiązania sporu].

Podsumowanie i test